VERGİ PORTALI
Sosyal güvenliğin gelecek 5 yıldaki yol haritası
Celal ÖZCAN
Geçen haftaki yazımızda 1 Kasım 2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 12. Kalkınma Planı’ndaki (2024-2028) istihdam ve çalışma hayatına ilişkin politika ve hedeflere değinmiştik.
Kalkınma planları, toplumun tüm kesimleri için uzun vadeli bir perspektif ve hedef birliği sağlaması, kamu idareleri bakımından ise önceliklerini belirlemeye yön verecek bir politika seti olması bakımından önem taşımaktadır.
Zira, kamu idareleri planda ortaya konulan amaç, hedef, ilke ve politikalar çerçevesinde kendi görev alanlarına ilişkin politika ve tedbirlerin uygulanmasından sorumlu tutulmakta, buna bağlı olarak da yatırım ve cari harcamalarını, kurumsal ve hukuki düzenlemelerini Planda öngörülen hedef ve politikaları dikkate alarak gerçekleştirme yükümlülüğü altına girmektedirler.
Bu çerçevede, yazımızda 2024-2028 dönemini kapsayan 12. Kalkınma Planı’nda sosyal güvenlik ile ilgili hangi politikaların ve hedeflerin ortaya konulduğu ve bu hedeflere ulaşmak için hangi tedbirlerin öngörüldüğü konusu ele alınacaktır.
Sosyal güvenlik sistemi ve finansmanı
12. Kalkınma Planı’nda “sosyal güvenlik sisteminin kapsamının artırılması”, “daha adil ve etkin bir yapıya kavuşturulması” ile “uzun dönemli mali sürdürülebilirliğinin güçlendirilmesi” temel amaç olarak ortaya konulmuş, bu temel amaç doğrultusunda da aşağıdaki politika ve tedbirler belirlenmiştir.
Politika ve tedbirler
1. Sosyal güvenlik kapsamının genişletilerek prim tabanının güçlendirilmesi
- Sisteme girişlerin kolaylaştırılması için farklı meslek ve gelir gruplarına yönelik yeni uygulamalar geliştirilecek.
- Kolay işverenlik uygulaması yaygınlaştırılacak.
- Düşük gelirli esnaf, sanatkâr, çiftçiler ve mevsimlik çalışanlar gibi gruplara özel sosyal sigorta programları oluşturulacak.
2. Sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamalarının değişen işgücü piyasası koşullarına ve yeni nesil esnek çalışma modellerine uyumlu hale getirilmesi
- Dijitalleşmeyle birlikte geleneksel işyeri kavramının dışında ortaya çıkan yeni çalışma modellerinin sosyal güvenlik sistemiyle uyumlaştırılması için teknik ve hukuki altyapının güçlendirilmesine ilişkin çalışma yapılacak.
- Sosyal güvenlik uygulamalarının başta kısmi süreli çalışma olmak üzere esnek çalışma modelleriyle uyumu artırılacak.
3. Kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen düzenlemelerin hayata geçirilerek sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğinin güçlendirilmesi
- Sosyal güvenlik sisteminde hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi güçlendirecek reformların hayata geçirilmesi.
- Aylık bağlama sisteminin kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik edecek ve mali yük getirmeyecek şekilde yeniden düzenlenmesi.
- Sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla emeklilik kriterlerinin belirlenmesinde doğuşta beklenen yaşam süresi artışı ile uyumlu otomatik ayarlama mekanizmalarına ilişkin çalışmalar yapılacak.
- Sosyal güvenlik sisteminin uzun dönemli mali sürdürülebilirliğine ilişkin göstergelerin düzenli olarak izlenmesi ve buna yönelik raporların oluşturulması sağlanacak.
4. Nüfusun yaşlanmasının sosyal güvenlik sistemi üzerindeki etkilerinin azaltılması için bakım sigortası ve mesleki rehabilitasyon uygulamalarının hayata geçirilmesi
- Yaşlı bakım hizmetlerinin finansmanı için bakım sigortası kurulacak.
- Sürekli iş göremezlik geliri veya maluliyet aylığı alan kişilerin yeniden işgücü piyasasına dönmesi için mesleki rehabilitasyon uygulaması hayata geçirilecek.
5. Sosyal güvenlik sisteminde prim tahsilatının artırılması
- Prim borçlarının takip ve tahsilat süreçleri etkinleştirilecek.
- Denetimler yoluyla sosyal güvenlik sisteminin etkinliği artırılacak.
- Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle mücadelede veri analizine dayalı risk odaklı denetim faaliyetleri artırılarak prim tabanı genişletilecek.
6. Sosyal güvenlik sisteminin sade ve etkin bir yapıya kavuşturulması için istihdam teşviklerinin gözden geçirilmesi ve hizmet sunumunun kalitesinin artırılması
- İstihdam teşviklerinden etkin olmayanlar sonlandırılacak, kadın, genç ve engellilere yönelik teşviklerin ağırlığı artırılarak teşvik sisteminin sade ve etkin bir yapıya kavuşturulması sağlanacak.
- Kişilerin etkin bir sosyal güvenlik hizmeti alabilmeleri için Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) bilişim teknolojileri kapasitesi artırılacak.
- Bürokrasinin azaltılması ve sigortalılara daha etkin hizmet verilebilmesi amacıyla SGK’nın diğer kurum ve kuruluşlarla yaptığı veri paylaşım işlemlerinin sayısı artırılacak.
7. Sosyal güvenlik sisteminin, emekli refahının artırılması ve kişilere ilave sağlık güvencesi sağlanması amacıyla tamamlayıcı emeklilik ve sağlık sistemleriyle desteklenmesi
- Genel Sağlık Sigortası sisteminin sürdürülebilirliğinin güçlendirilmesi, kişilere alternatif bir sağlık güvencesi sağlanması ve sağlık hizmet sunumundaki kapasitenin etkin kullanımı için tamamlayıcı sağlık sigortacılığı teşvik edilecek.
8. Sağlık hizmetlerinde öngörülebilirlik ve sürdürülebilirlik dikkate alınarak ilaç ve tedavi harcamalarının daha etkin hale getirilmesi
- İlaç ve tedavi hizmetlerinde daha etkin fiyatlandırma mekanizmaları oluşturulacak.
- Beşeri tıbbi ürünlerin geri ödeme sisteminde alternatif modellerin kullanılması sağlanacak.
- Sağlık hizmetlerinin finansmanında değer bazlı geri ödeme yöntemlerinin kullanılması sağlanacak, ödenen ilaç ve tedavilere yönelik düzenli aralıklarla geriye dönük analizler yapılarak ödeme listelerinin etkinliği artırılacak.
- Yurt dışından temin edilen ilaçlar gibi hızlı artış gösteren gruplarda harcamalar etkinleştirilecek.
- Akılcı ilaç kullanımı teşvik edilerek ilaç ve tedavi harcamalarını rasyonelleştirecek tedbirler alınacak.
- Devlet Malzeme Ofisi (DMO) ile birlikte “Sağlık Market” uygulamasının kapsamı genişletilerek ilaç ve tıbbi malzeme tedarik zinciri daha da güçlendirilecek.
- Sağlık hizmetlerinin gereksiz ve etkin olmayan kullanımını önlemeye yönelik düzenlemeler yapılacak.
- Sağlık ürün ve hizmetlerinde talep kontrolü daha etkin sağlanacak.
- Sağlık hizmetlerinin geri ödemesinde risk analizini ve hizmet sunucularının davranışlarını dikkate alan denetim modelleri geliştirilecek.(Ekonomim)
Kaynak:
2023 yılı verileri gerçekleşme tahmini olup 2028 yılı verileri On İkinci Kalkınma Planı hedefleridir.
(*) Stajyerler, kursiyerler ve çıraklar hariç tutulmuş, kişi sayısı yerine dosya sayısı esas alınmış ve sosyal güvenlik destek primine tabi olanlar aktif sigortalı kapsamına dâhil edilmiştir.
12. Kalkınma Planı’ndaki politika ve hedeflere bakıldığında, sosyal güvenlik sisteminde şu anda sorun alanı olup, gelecekte etkisi daha fazla hissedilecek olan; sigorta primlerinin etkin bir şekilde tahsil edilmemesi, sosyal güvenlik sisteminin değişen işgücü piyasası ve yeni nesil çalışma şekillerini (Örneğin; dijital platform çalışanları, uzaktan çalışma) kapsamaması, emeklilik ve diğer haklardan yararlanma için aranılan şartlarının esnek çalışma biçimini teşvik etmemesi, mevcut emeklilik sisteminin (aylık bağlama oranı, güncelleme katsayısı) kişileri uzun süre sistemde tutma yerine erken emekliliğe özendirmesi, nüfusun hızla yaşlanmasına bağlı olarak ortaya çıkan bakım hizmeti ihtiyacı gibi konularda politikaların ortaya konulmasının olumlu olduğu, ancak 2028 yılında ulaşılması öngörülen bazı hedeflerin (örneğin; prim tahsilat oranının %85’ten %90’a çıkarılması, sosyal sigorta kapsamının %89’dan %92’ye çıkarılması, SGK’ya yapılan bütçe taransferlerinin GSYH’ya oranının %3,6’dan %3’e düşürülmesi) çok gerçekçi olmadığı, belirtilen hedeflere ulaşmak için planda öngörülen tedbirlerin yeterli olmayacağı değerlendirilmekle birlikte, önümüzdeki süreçte hazırlanacak olan Cumhurbaşkanlığı yıllık programları, bölgesel ve sektörel stratejiler ve kurumsal stratejik planların belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılamayacağı konusunda bizlere daha net fikir verecektir.