MEVZUATIN İÇİNDEN
Verginin vergisi olur-mu?
Talha APAK
Vergi sistemimize yönelik eleştiriler ve direnç son yıllarda ciddi bir şekilde artmış durumda. Sistemin bir tarafında devlet diğer tarafında ise gerçek ve tüzel kişiler bulunuyor. Devlet memnun değil ki vergi üstüne vergi getiriyor. Vergi verenler memnun değil ki vergi üstüne vergi ödüyor.
Vergi sistemimiz adil değil
Devletlerin en önemli gelir kaynağı vergidir. Vergi sistemi, tüm devletler tarafından günümüze kadar çeşitli ad ve sistemlerle uygulanarak bugüne gelmiş. Günümüzde, kimi ülkelerde en önemli vatandaşlık görevi iken, kimi ülkelerde ise son vatandaşlık görevi olarak direnç gösterilmekte. Ülkemizde ise vergi, hep son vatandaşlık görevi olarak görüldü ve direnç gösterildi, kaçınıldı, kaçırıldı. Bunun bir nedeni ise uygulamanın çok adil olmadığıdır.
Bırakınız vergi verenlerin tepkisini, devlet ya da iktidara gelen hükümetler tarafından yıllardır söylenen; “vergide reform yapılacak, az kazanandan az çok kazanandan çok vergi alınacak, kayıt dışılıkla mücadele edilecek, adil bir vergi sistemi hayata geçirilecek” söylemleri bile verginin adil uygulanmadığını ortaya koymaktadır. Ancak, günümüzde gelinen noktada bu söylemlerin çözümsüz kaldığı ve sorunun devam ettiği bir gerçek.
Dolaylı vergi-dolaysız vergi dengesizliği
Devlet tarafı soruna kalıcı ve sürdürülebilir bir çözüm bulamayınca, dolaylı vergi dediğimiz harcama (tüketim) üzerinden alınan vergilere ağırlık vermiş, gelir (kazanç) üzerinden alınan dolaysız vergiler ise çok geride bırakılmış. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine bakıldığında vergi gelirlerinin; yüzde 67’si harcama üzerinden alınan (KDV, ÖTV), yüzde 33’ünün ise gelir üzerinden alınan (GV, KV) vergilerden oluştuğu görülüyor.
Bu dengesizliğin en önemli nedeni; kayıt dışılıkla yeterince mücadele edilemediğinden, birçok gerçek ve tüzel kişinin gelirleri vergilendirilemediğinden, kolay vergi sistemi olan harcama üzerinden alınan vergilere ağırlık verilmiş. Bu durumda, geliri olan olmayan herkes yaptığı her harcamada vergi ödemektedir. Buradaki, önemli çelişki veya eleştiri, hiç vergi vermiyor diye eleştirilen tüketici de (dolaylı da) olsa vergi veriyor. Burada en çok mağdur olan ise, acil (yeme-içme-giyinme) ihtiyaçlarını karşılayan hiç geliri olmayan (çocuklar-öğrenciler) veya dar gelirli vatandaşlardır.
Verginin vergisi tartışması devam ediyor
Yıllardır tüm tarafların eleştirdiği, dolaylı vergilerin dolaysız vergilere göre yüksek oranda uygulandığı ve sistemin adil olmadığı yanı sıra, son yıllarda “verginin vergisi” olur-mu? tartışması ise gündemdeki yerini koruyor. Burada yine, harcama üzerinden alınan vergilerin muhatabı tüketicilerin haklı tepkisi söz konusu. Özellikle, KDV ve ÖTV sisteminin uygulanmaya başlandığı günden günümüze kadar birçok ürünün satın alınmasında, verginin vergisi ödenmektedir. Durumu, aşağıdaki örneklerle çoğaltmak mümkün.
Örnek-1. Bedeli 1 milyon lira olan bir araç satın alındığında, önce ÖTV sonra bunun üzerinden KDV hesaplandığında ilgili aracın satış bedeli 2 milyon liranın üzerine çıkabiliyor. ÖTV oranının yüzde 100 olduğu varsayılan bir otomobilin KDV matrahı 2 milyon lira olup, buna yüzde 20 KDV ilave edildiğinden otomobilin satış fiyatı 2.4 milyon liraya çıkabiliyor.
Örnek-2. Bedeli 50 bin lira olan bir cep telefonu satın alındığında, önce TRT bandrolü ve ÖTV, sonra bunun üzerinden KDV hesaplandığında ilgili telefonun satış bedeli 100 bin liranın üzerine çıkabiliyor. TRT bandrol payının 12, ÖTV oranının yüzde 50 olduğu varsayılan bir cep telefonun KDV matrahı yaklaşık 80 bin lirayı geçtiği, buna yüzde 20 KDV ilave edildiğinden telefonun satış fiyatı 100 bin liraya çıkabiliyor.
Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Buradaki eleştiri veya sorun ise, ÖTV sonrası çıkan rakama KDV eklenmesiyle verginin de vergisi ödenmiş oluyor.
Sonuç olarak; Devlet, ihtiyaç duyduğunda çeşitli vergiler koyabilir. Ancak, verginin vergisini koyması adil olmadığı gibi tartışmalıdır. Verginin vergisi dediğimiz ve harcama üzerinden alınan dolaylı vergilerin olumlu yanı zengin de ödüyor fakir de ödüyor. Olumsuz yanı ise, zengin de aynı oranda ödüyor fakir de aynı oranda ödüyor.(Dünya)